تصور کنید کلید گاوصندوقی را در دست دارید که سازندگانش قسم خوردهاند هیچکس جز شما نمیتواند آن را باز کند. اما یک روز صبح بیدار میشوید و میبینید که نه کلید کار میکند، نه گاوصندوق سر جایش است و نه حتی زمینی که گاوصندوق روی آن بنا شده بود، دیگر وجود دارد. این دقیقاً همان کابوسی است که در لایههای زیرین و پرزرقوبرق «وب ۳» (Web3) برای سرمایهگذاران ناآگاه، به ویژه در جغرافیای پرریسک ایران، کمین کرده است. در حالی که همه از «آینده اینترنت» و «آزادی مطلق» صحبت میکنند، واقعیت فنی و ژئوپلیتیک ماجرا، داستانی متفاوت و گاه ترسناک را روایت میکند.
توهم تمرکززدایی: وقتی “غیرمتمرکز” فقط یک شعار است
بیایید با بزرگترین دروغ این فضا شروع کنیم. بسیاری از پروژههایی که خود را Web3 یا DeFi مینامند، در واقع «Web2 با کلاهک بلاکچین» هستند. برای یک کاربر ایرانی، این تفاوت مرگ و زندگی سرمایه است.
مشکل کجاست؟ اکثر کاربران برای تعامل با بلاکچین (مثلاً اتریوم) از کیف پولهایی مثل متامسک (MetaMask) استفاده میکنند. متامسک به طور پیشفرض به نودهای شرکت “Infura” متصل میشود. Infura یک شرکت آمریکایی و به شدت متمرکز است. اگر Infura تصمیم بگیرد (یا مجبور شود) که درخواستهای ارسالی از IPهای ایران را مسدود کند، شما عملاً کور میشوید. کیف پولتان موجودی را صفر نشان میدهد و تراکنشها ارسال نمیشوند.
این یک باگ نیست؛ یک ویژگی ساختاری در معماری فعلی وب ۳ است که هنوز به بلوغ نرسیده. برای کاربری که در نیویورک نشسته، این یک مشکل فنی ساده است؛ برای کاربری در تهران، این یعنی حبس شدن دارایی در فضایی که قرار بود مرز نداشته باشد.
تلههای نامرئی در قراردادهای هوشمند (Smart Contracts)
خطر بعدی، بسیار تکنیکالتر و مخربتر است. بسیاری از سرمایهگذاران تصور میکنند کد قانون است (Code is Law). اما سوال اینجاست: چه کسی کد را نوشته و چه دسترسیهایی برای خود نگه داشته است؟
۱. قابلیت «لیست سیاه» در استیبلکوینها
بسیاری از ایرانیان برای حفظ ارزش ریال، به تتر (USDT) یا یواسدیکوین (USDC) پناه میبرند. اما آیا میدانستید که در قرارداد هوشمند USDC و USDT تابعی به نام blacklistAddress وجود دارد؟ شرکت ناشر میتواند با فشردن یک دکمه، آدرس کیف پول شما را برای همیشه منجمد کند. این اتفاق بارها به دلایل قانونی رخ داده است. در وب ۳، مالکیت شما بر این داراییها «مشروط» به اجازه صادرکننده مرکزی است، نه مطلق.
۲. پلهای بلاکچینی: پاشنه آشیل امنیت
ویتالیک بوترین، خالق اتریوم، بارها در مورد خطرات پلها (Bridges) هشدار داده است. وقتی شما دارایی خود را از اتریوم به یک شبکه لایه دوم یا بلاکچین دیگر منتقل میکنید، دارایی اصلی شما در یک قرارداد هوشمند قفل میشود و معادل آن در شبکه مقصد صادر میگردد.
این قراردادهای قفلکننده، اهداف جذابی برای هکرها هستند. آمارها نشان میدهد که بیشترین حجم سرقت در کریپتو (میلیاردها دلار) مربوط به هک شدن پلهاست. اگر پلی که استفاده میکنید هک شود، توکنهایی که در شبکه مقصد دارید (مثلاً رپد بیتکوین یا رپد اتریوم) بیارزش میشوند، زیرا پشتوانهای که در مبدا قفل شده بود، دزدیده شده است.
خطر انزوا: اینترنت ملی و قطع دسترسی جهانی
سرمایهگذار ایرانی با یک چالش دوگانه روبروست: تحریم از بیرون و محدودیت از درون. وب ۳ به شدت به اتصال پایدار به اینترنت جهانی و دسترسی به نودهای توزیع شده وابسته است.
اگر دسترسی به DNSهای جهانی مختل شود یا پروتکلهای ارتباطی خاصی فیلتر شوند، تعامل با اپلیکیشنهای غیرمتمرکز (dApps) غیرممکن میشود. برخلاف صرافیهای متمرکز که ممکن است سرورهای داخلی داشته باشند، پروتکلهای دیفای (DeFi) روی سرورهای جهانی اجرا میشوند. در چنین شرایطی، پوزیشنهای معاملاتی باز (مثلاً در پلتفرمهای وامدهی) ممکن است لیکویید شوند، صرفاً چون شما نتوانستید برای افزودن وثیقه به سایت متصل شوید.
شکارچیان نقدینگی: MEV و فرانترانینگ
این بخش برای کسانی است که فکر میکنند تریدرهای ماهری هستند. در وب ۳، شما با انسانها رقابت نمیکنید؛ شما با رباتهای آربیتراژور و شکارچیان MEV (Maximal Extractable Value) میجنگید.
وقتی شما تراکنشی را در صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) مثل یونیسواپ ثبت میکنید، این تراکنش قبل از تایید نهایی در فضایی به نام «ممپول» (Mempool) منتظر میماند. رباتهای پیشرفته این فضا را رصد میکنند. اگر ببینند شما قصد خرید حجم بالایی از یک توکن را دارید، آنها در کسری از ثانیه همان توکن را زودتر از شما میخرند (Front-running) تا قیمت بالا برود و سپس آن را با قیمت بالاتر به شما میفروشند (Sandwich Attack).
این یک دزدی آشکار نیست، بلکه بهرهبرداری از ساختار شفاف بلاکچین است. برای سرمایهگذار خرد، این یعنی همیشه با قیمت بدتری معامله میکنید و بخشی از سرمایهتان به جیب رباتها میرود.
یک اشتباه رایج + راهکار استراتژیک
اشتباه: اعتماد کورکورانه به ممیزی (Audit)
بسیاری از سرمایهگذاران وقتی میبینند یک پروژه توسط شرکتهایی مثل Certik ممیزی شده، تصور میکنند که امنیت آن ۱۰۰٪ تضمین شده است. این بزرگترین توهم امنیتی است.
واقعیت: ممیزیها فقط کدهای موجود را بررسی میکنند و نمیتوانند «نیت» توسعهدهندگان یا باگهای اقتصادی (Economic Exploits) را کشف کنند. بسیاری از پروژههایی که راگپول (Rug Pull) شدند یا هک شدند، چندین تیک سبز ممیزی داشتند.
راهکار استراتژیک:
- اصل لیندای (Lindy Effect): به پروژههایی اعتماد کنید که زمان بیشتری در بازار دوام آوردهاند. در وب ۳، زمان فاکتور اصلی امنیت است، نه فقط کد.
- بررسی TVL و هولدرها: اگر ۹۰٪ توکنهای یک پروژه در دست ۳ کیف پول است، آن پروژه یک دیکتاتوری است، نه یک دموکراسی غیرمتمرکز.
- استفاده از بیمه دیفای: پلتفرمهایی مانند Nexus Mutual وجود دارند که میتوانید با پرداخت مبلغی، سرمایه خود را در برابر باگهای قرارداد هوشمند بیمه کنید.
چگونه در این میدان مین زنده بمانیم؟ (نقشه راه بقا)
هدف از این مقاله ترساندن شما برای خروج از بازار نیست؛ هدف تبدیل شدن به یک سرمایهگذار هوشمند است که با چشم باز حرکت میکند. وب ۳ آینده است، اما آیندهای که رحم ندارد.
- تنوع در زیرساخت: هرگز تمام دارایی خود را در یک پروتکل یا یک بریج نگه ندارید.
- استفاده از RPCهای شخصی: یاد بگیرید چگونه از نودهای شخصی یا سرویسهای RPC غیرمتمرکزتر استفاده کنید تا وابستگی به Infura را کاهش دهید.
- داراییهای واقعاً غیرمتمرکز: بخش اصلی پرتفوی خود را در داراییهایی مانند بیتکوین و اتریوم (روی شبکه اصلی) نگه دارید که خطر سانسور کمتری نسبت به توکنهای حاکمیتی پروژههای کوچک دارند.
- کیف پول سختافزاری: این یک توصیه کلیشهای نیست؛ یک ضرورت حیاتی برای جداسازی کلیدهای خصوصی از محیط پرخطر اینترنت است.
نکات کلیدی این مقاله (Key Takeaways)
- نکته اول: تمرکززدایی در بسیاری از پروژههای وب ۳ یک توهم است؛ زیرساختهای کلیدی مانند نودها و استیبلکوینها میتوانند کاربران ایرانی را سانسور کنند.
- نکته دوم: قراردادهای هوشمند دارای “دربهای پشتی” و قابلیتهای مدیریتی هستند که میتوانند برای مسدودسازی داراییها استفاده شوند، به ویژه در USDT و USDC.
- نکته سوم: پلهای بلاکچینی (Bridges) ناامنترین نقاط اتصال در دنیای کریپتو هستند و استفاده از آنها ریسک از دست دادن کل سرمایه را به همراه دارد.
برای مطالعه عمیقتر:
آموزش راهاندازی نود شخصی: چگونه بانک خودتان باشید
راهنمای گامبهگام برای قطع وابستگی به زیرساختهای متمرکز و دور زدن محدودیتهای IP.
سوالات متداول (FAQ)
آیا استفاده از VPN برای امنیت در وب ۳ کافی است؟
خیر. VPN فقط IP شما را تغییر میدهد. اگر پروتکل در سطح قرارداد هوشمند آدرس کیف پول شما را شناسایی کند (مثلاً از طریق تعامل قبلی با یک آدرس تحریمی)، تغییر IP کمکی نخواهد کرد.
چگونه بفهمیم یک پروژه واقعاً غیرمتمرکز است؟
بررسی کنید که آیا کلیدهای مدیریتی (Admin Keys) پروژه سوختهاند یا به یک DAO واقعی منتقل شدهاند. همچنین توزیع توکنها را در اکسپلورر بررسی کنید تا از عدم تمرکز ثروت مطمئن شوید.
آیا داراییهای من در صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) امنتر از صرافیهای متمرکز است؟
از نظر خطر مسدودسازی حساب کاربری بله، اما از نظر خطرات تکنیکال (هک قرارداد هوشمند) و خطرات کاربری (فیشینگ)، DEXها ریسکهای خاص خود را دارند که نیاز به دانش فنی بالاتری دارد.
